02 Historia

Pięć tysięcy lat historii

Obecnie praktycznie odrzucono teorię, aby człowiek mógł pochodzić z kontynentu amerykańskiego. Choć najstarsze znaleziska paleontologiczne, szkielet z miejscowości Tepexpan, datuje się na 11 tys.p.n.e, punktem wyjścia współczesnej historiografii na kontynencie jest rewolucja rolna i udomowienie kukurydzy, które miały miejsce ok. r. 3000 tys. p.n.e.

Czasy prehiszpańskie i Konkwista 1519-1521

Wkrótce po zmianie trybu życia z koczowniczego na osiadły, rozpoczyna się na terenach dzisiejszego Meksyku imponujący rozwój kulturowy. Początki wielkich cywilizacji sięgają lat 1800–200 p.n.e. kiedy, w tzw. Okresie Preklasycznym powstawały wielkie ośrodki miejskie, takie jak La Venta, Tres Zapotes, San Lorenzo, czy Cuicuilco, pod wpływami uznawanych za kulturę macierzystą Olmeków. Z czasów tzw. Okresu Klasycznego, ok. 200 p.n.e.–900 n.e. pochodzą największe starożytne centra polityczne i ceremonialne: w środkowym Meksyku m.in. Teotihuacán, Cacaxtlai Xochicalco, stolica Zapoteków i Mixteków z Oaxaca w Monte Albán, ośrodek astronomiczny Totonakóww El Tajín, oraz Majów w Palenque, Uxmal, Cobá, Yaxchilánczy Bonampak. Rozwój teokratycznych miast-państw kulminuje w Okresie Postklasycznym, między X w. i XVI w, z którego najważniejszymi ośrodkami były m.in. stolica Tolteków w Tula oraz zamieszkałe przez Majów Izamal, Chichen Itza, czy Tulum.

Mimo znaczących osiągnięć administracyjnych, naukowych i technicznych prehiszpańskie kultury nigdy skutecznie nie przezwyciężyły trudności związanych z wyjaławianiem pól uprawnych i nie wyszły poza epokę kamienia łupanego. W roku 1325 lud mexica zakłada na jeziorze w Dolinie Meksyku miasto Tenochtitlan. W wyniku doskonałego gospodarczo położenia, przymierzy z ościennymi państwami Texcoco i Tlacopan, oraz ekspansywnej militarnie polityki, wyspiarskie miasto szybko zamienia się w stolicę imperium, które obejmie swą władzą tereny od Oceanu Spokojnego po Zatokę Meksykańską i od stanu Michoacan po terytoria dzisiejszej Gwatemali.

Wojska hiszpańskie docierają w 1519 r. do środkowego Meksyku, a Hernan Kortez, na własną rękę prowadzący konkwistę, przez kilka miesięcy mieszka jako gość w Pałacu Moctezumy II. 30 czerwca 1520 roku, podczas religijnego święta, Hiszpanie pod wodzą Pedro de Alvarado strącają figury azteckich bogów z jednej z piramid, rozpoczynając walkę, która zamienia się w obustronną masakrę. Znana w historii Smutna Noc kończy się wygnaniem Hiszpanów. Wracający z wyprawy karnej przeciwko swoim sponsorom Kortez, wspomagany przez podbite przez Azteków ludy, rozpoczyna trwające ponad rok oblężenie miasta. 13 sierpnia 1521r. wielkie Tenochtitlan upada i zostaje zrównane z ziemią. Na jego gruzach powstaje stolica Nowej Hiszpanii, dzisiejsze Miasto Meksyk.

Czasy kolonialne i Wojna Niepodległościowa 1821

Po krwawej konkwiście, Hiszpanie natychmiast rozpoczęli prace kolonizacyjne i ewangelizacyjne podbitych terenów. Mimo, że Meksyk nigdy nie stał się krajem niewolniczym, wprowadzono system feudalnej zależności poddanego od pana, tzw. encomienda, i podporządkowano Nowy

Świat od strony prawnej Staremu Kontynentowi. Przyjechali przedstawiciele czterech zakonów: franciszkanie, dominikanie, augustianie i mercedariusze. Po objawieniach Matki Boskiej Guadalupe, 12 grudnia 1531 r., Indianie przyjmują chrześcijaństwo i rodzi się nowe, metyskie społeczeństwo. Meksyk staje się częścią światowego szlaku handlowego pomiędzy hiszpańskimi koloniami w Europie, Azji, Oceanii i Ameryce. Eksportowano stąd cenne kruszce, przede wszystkim srebro, oraz wiele przypraw. Powstały pierwsze uniwersytety, a w klasztorach oraz dużych miastach kwitła kultura. Pod koniec XVIII w. urodzonym w Nowym Świecie potomkom Hiszpanów, Kreolom, zrobiło się politycznie ciasno. Prawodawstwo pochodziło wciąż z Europy, a na najwyższych stanowiskach mogły zasiadać osoby wyłącznie urodzone w Hiszpanii. W 1767 r. królewskim dekretem skasowano zakon jezuitów, który po prawie 300 latach obcej dominacji sprzyjał ideom względnej autonomii. Niedługo później, 15 września 1810 r. ksiądz Miguel Hidalgo wzywa naród do walki wyzwoleńczej pod hasłem: „Śmierć Hiszpanom, Niech żyje Matka Boska z Guadalupe”. Po jedenastu latach bratobójczych walk, przy poparciu m.in. powstającego imperium USA, Meksyk ostatecznie zrywa więzy z Hiszpanią. W momencie uzyskania niepodległości Stany Zjednoczone Meksyku zajmują terytorium 4 mln km kw.

Meksyk niepodległy i Rewolucja 1910

Uzyskanie niepodległości okazało się łatwiejsze niż próby skutecznego stworzenia nowej państwowości. W kraju zapanował chaos. Generałowie doszli do władzy w wyniku wojen wyzwoleńczych zamienili się w lokalnych kacyków. Podczas pierwszych konfliktów powstańczych generałów, proklamowany cesarzem Meksyku Agustin Iturbide zostaje rozstrzelany 1824 r. Jedenastokrotnie obwołany prezydentem gen. Santa Anna, walczący naraz po różnych stronach barykad, podejmuje polemiczne próby dyktatorskich rządów. W ciągu najbliższych dwudziestu lat, w wyniku manipulowanych głosowań oraz wojny, Meksyk utraci na rzecz USA połowę swego terytorium, m.in. dzisiejsze południowe stany: Teksas, Nowy Meksyk, Arizona i California. Francuzi dokonują pierwszej inwazji Meksyku w r. 1838 i w poszukiwaniu korzyści ekonomicznych blokują na sześć miesięcy port Veracruz.

Dziewięć lat później rozpoczyna się długoletnia i krwawa Wojna Kast, w wyniku której rdzenni Majowie przejmują kontrolę nad Półwyspem Jukatan. Redukująca władzę kościoła z jednej i wojska z drugiej strony, liberalna Konstytucja z 1857 i późniejsze Prawa Reformy Benito Juareza wywołały wojnę i powtórną inwazję wojsk francuskich. Ściągnięty przez konserwatystów Maksymilian z Habsburgów zostaje obwołany cesarzem Meksyku. Po raz drugi jednak cesarstwo nie trwa długo. Wojska francuskie ponoszą druzgocącą porażkę w bitwie pod Puebla. W r. 1867 Maksymilian zostaje rozstrzelany i wprowadzono w życie nowe prawa. Dziesięć lat później, po śmierci Juareza, najaktywniejszy z jego generałów, Porfirio Diaz przejmuje władzę, którą w formie twardej dyktatury połączonej z wyprzedażą narodowego majątku przechowa do momentu wybuchu Rewolucji Meksykańskiej. Wybuchłe w 1910 r. powstanie chłopskie Zapaty pod hasłem „Ziemia i Wolność” szybko zamieniło się w ogólnokrajowy wybuch niezadowolenia z rządów Diaza. W konflikt włączył się rząd USA wysyłając w 1914 bez ostrzeżenia wojenne statki do portu Veracruz, poszukując korzyści ekonomicznych w rozwoju sytuacji politycznej Meksyku. Pancho Villa organizuje chłopskie wojska atakując m.in. amerykańskie miasta na północy od granicy. W 1917 r. proklamowano nową, ważną do dziś konstytucję, która zniosła m.in. możliwość reelekcji. Bezlitośnie sprawdza się przysłowie, iż rewolucja zjada swoje własne dzieci. Po kolei, mordowani bądź w niewyjaśnionych do końca okolicznościach, giną przywódcy Rewolucji: Francisco Madero (1913), Jose Maria Pino Suarez (1913), Victoriano Huerta (1916), Emiliano Zapata (1919), Venustiano Carranza (1920), Francisco Villa (1923), Alvaro Obregon (1928). Prezydent Plutarco Elias Calles doprowadza nowymi prawami antykościelnymi do trwającej siedem lat religijnej wojny (Guerra Cristera).

Czasy współczesne

Po zakończeniu Rewolucji Meksykańskiej zaznaczonej wyniszczeniem elit rewolucyjnych, otwartą walką z kościołem i bardzo silnymi wpływami polityki neokolonialnej, powstała w 1934 r. Rewolucyjna Partia Instytucyjna (PRI) próbuje osiągnąć ekonomiczną stabilność kraju m.in. poprzez radykalne wywłaszczenie i nacjonalizację przemysłu wydobywczego ropy naftowej w 1938 r. Prezydent Lazaro Cardenas dodatkowo dzieli ziemię wśród chłopów i nacjonalizuje tabór kolejowy. Meksyk rozpoczyna okres względnej prosperity, przyjmuje uchodźców wojny w Hiszpanii i opowiada się po stronie aliantów podczas II Wojny Światowej.

Obok wskaźników stabilnego rozwoju pojawiają się również fałszerstwa wyborcze i afery korupcyjne na najwyższych szczeblach. Boom ekonomiczny związany z wysokimi cenami ropy pozwala na organizację Olimpiady 1968 r. oraz dwukrotnie Mistrzostw Świata w piłce nożnej, w 1970 r. i 1986 r. Jednocześnie narastają presje społeczne przeciw monopartyjnemu dyktatowi oraz represje rządu, jak np. masakra na placu Tlatelolco. W 1992r. wznowione zostają stosunki dyplomatyczne Meksyku z Watykanem po 133 latach przerwy. Dwa lata później wchodzi w życie kontrowersyjny układ o wolnym handlu NAFTA między Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Meksykiem. W tym samym momencie wybucha zbrojne powstanie Indian zapatystów w stanie Chiapas. Rosną napięcia na tle pogłębiających się kontrastów społecznych, które doprowadzają do ogólnego kryzysu gospodarczego, a także wartości. W cieniu korupcyjnej władzy i miliardowych interesów prywatyzacyjnych rosną w siłę kartele narkotykowe i zorganizowana przestępczość. XXI wiek rozpoczyna się falą niosących nadzieje zmian. Po raz pierwszy po 66 latach monopolu PRI, prezydentemzostaje Vicente Fox, przekazując władzę na 12 lat Partii Akcji Narodowej (PAN). Wchodzi w życie traktat o wolnym handlu z Unią Europejską. Meksyk zaliczany jest do 10 najatrakcyjniejszych inwestycyjnie krajów na świecie. Coraz bardziej widoczne w życiu politycznym kraju staje się tymczasem przenikanie związków rodzinnych i wpływy praktyk monopolistycznych lokalnej oligarchii. Uosabiający dążenia opozycji Andrés Manuel LópezObrador nie uznaje wyników wyborów z 2006r. i obwołuje się nieformalnym prezydentem. W 2008 roku, mimo skomplikowanej sytuacji politycznej i społecznej, miała odwiedzić Meksyk rekordowa liczba turystów, ponad 110 milionów.