08 OAXACA

Indiańskie serce i kolonialny smak południa.

Położony na południe od Miasta Meksyk, obdarzony świetnym klimatem, piąty w kraju co do wielkości i zamieszkały przez ponad trzy miliony mieszkańców, Stan Oaxaca jest jednym z najbardziej urozmaiconych pod względem ekologicznym stanów Meksyku, w wyjątkowy sposób przesiąkniętym historią i kulturą. Centralne doliny płaskowyżu Sierra Madre, stanowiące tereny życia i rozwoju dwóch rdzennych ludów, jednocześnie walczących ze sobą i połączonych rodzinnymi związkami zapoteków i mixteków, podbite zostały w XV w. przez ekspansywnych mexicas by, w 1531 r. ustąpić miejsca Hiszpanom, którzy znaleźli tu bogate złoża złota i założyli na gruzach azteckiej osady dzisiejszą stolicę stanu.

Upodobana przez dominikańskich misjonarzy Oaxaca stała się dla Hiszpanów tym samym, czym była dla azteckiego imperium: bramą do podbijanych na południe terenów i punktem kontrolnym handlowych szlaków. Podobnie jak w innych regionach kraju, strefy archeologiczne, szesnastowieczne klasztory, barokowe świątynie, pełne arystokratycznej nostalgii kolonialne budowle, muzea, niezwykłe pejzaże, miasta, wioski, góry i plaże pozostają świetną motywacją do podróży. Jednak o przeżyciach, które zamienią poczucie spełnienia i satysfakcji w odczucie rozbudzenia zmysłów i zadziwienia cudownością codzienności zadecydować mogą mieszkańcy Oaxaca z ich tradycjami. W setkach pueblos wyroby rzemieślnicze, tkane, ceramiczne, drewniane i inne, powstają w pełnym procesie od tworzenia własnych narzędzi pracy, poprzez pozyskiwanie naturalnych surowców, do przygotowywania organicznych barwników. Staranność w przygotowywaniu posiłków, serów, smażonych koników polnych, kukurydzianych tamali, nadziewanych papryk chile, czekoladowych sosów mole i niezliczonych zakąsek, zamienia zwykłe jedzenie w ucztę smaków. Czekoladę przygotowuje się w każdym domu do śniadania, podobnie jak mezcal, czysty, kremowy czy jako bimber z robakiem, pędzi się w każdym szanującym się gospodarstwie w Matatlan, Tlacolula czy Yautepec. Kultywowane przez lokalne społeczności fiesty odmierzają zgodny z duchową tradycją, odwieczny rytm życia, w muzyce wyrażają się najprostsze uczucia, a w tańcu najskrytsze pragnienia. W każdej niemalże wiosce istnieje ta sama dęta orkiestra muzyki zarówno weselnej i pogrzebowej. Ten trudny do uchwycenia, artystyczny, zmysłowy i jednocześnie skrajnie uduchowiony wymiar rzeczywistości, jest często jednym z głównych powodów przyjazdu do Oaxaca.

TOP 5 

Oaxaca, wpisana na listę zabytków Unesco starówka, pełna zabytkowych kościołów, pałaców, placy, muzeów, ulic, galerii artystów i rynków, ożywa podczas szczególnej fiesty Nocy Rzodkiewek w przeddzień hucznie obchodzonej przez całe miasto nocy Bożego Narodzenia.

Monte Alban, na ścięte i wyrównane wzgórze, na którym powstała stolica królestwa zapoteków, najlepiej przyjechać o wczesnym świcie, kiedy świątynie i piramidy wyłaniają się z porannych mgieł.

Guelaguetza, od 1932 r., na pamiątkę legendarnego aktu pokojowego między zapotekami i mixtekami oraz ku czci Virgen del Carmen, co roku w drugiej połowie lipca, odbywa się na wzgórzu Fortin pełen kolorytu festiwal tańca, muzyki i mezcalu, na który przybywa 16 etni z 8 regionow stanu, w hołdzie tradycji “ofiarowania, współnotowości i dzielenia się z bliźnimi”.

Tradycje i Fiesty, dziesiątki miast i wiosek w dolinach centralnych i w górach przechowuje tradycje gastronomiczne, artystyczne w wyrobach tkanych, ceramicznych oraz drewnianych, taneczne oraz muzyczne, obecne szczególnie podczas fiest patronackich, rytuałów Wielkiej Nocy i mistycznych Dni Zmarłych.

Huatulco, spektakularne zatoki nad Pacyfikiem z doskonałą infrastrukturą hotelową współgrają z ekoturystycznym otoczeniem górskich rzek, upraw kawy, lagun i miejsc lęgowych morskich żółwi.

Oaxaca, żywe muzeum tradycji. W stronę Przesmyku Tehuantepec.

By cofnąć się w czasie, warto zatrzymać się w stolicy stanu, Oaxaca. Plaza de Armas, pod względem projektu i realizacji jest jednym z najwspanialszych przykładów kolonialnej architektury Meksyku. Budowle wokół żywotnego fiestami i kulturalnymi wydarzeniami placu zocalo: Katedra Wniebowstąpienia z 1535 r., historyczna Poczta, flankowany łukami Portales, pełen tradycyjnych restauracji z muzyką marimba czy były Pałac Rządowy, gdzie dziś funkcjonuje muzeum, wpisane są wraz z całą starówką i zapoteckim Monte Alban na listę zabytków UNESCO.

Przecznicę na zachód od placu znajduje się skonstruowany “antysejsmicznie”, bez kopuły i wież, Klasztor Augustianów i zdobiony z europejskim przepychem porfiriański Teatr Macedonio Alcala. W północno zachodniej części, zocalo łączy się z parkiem Alameda de Leon, za którym, skręcając w lewo na Av. Morelos, dojść warto do poświęconego sztuce prehiszpańskiej Museo de Arte Rufino Tamayo. Idąc na północ, główny deptak miasta, zaczynający się przy budynku Uniwersytetu na skrzyżowaniu Independencia i Macedonio Alcala, przechodzi przy historycznej Bibliotece oraz Muzeum Sztuki Współczesnej MACO w kolonialnym Domu Korteza, i doprowadza do imponującego meksykańskim barokiem sakralnego kompleksu Santo Domingo. W jego wnętrzach można zobaczyć pełną malowideł Kaplicę Różańcową i kapiące złotem ołtarze kościoła, a także poświęcone różnorodności etnicznej stanu Muzeum Kutur Oaxaca, w którym znajdują się m.in. stele i słynne skarby z Grobowca 7 z Monte Alban. W piątkowe wieczory odbywają się tu często występy folklorystyczne. Wart spaceru jest Ogród Etnobotaniczny i wart przystanku jest poświęcony wódce z agawy sklep degustacyjny Mezcaloteca na tyłach byłego klasztoru.

Droga wyjazdowa z miasta na południowy wschód w stronę Przesmyku Tehuantepec pełna jest atrakcji archeologicznych, przyrodniczych i związanych z ludowymi tradycjami. Niecałe 12 km od miasta, w atrium kościoła Santa Maria el Tule, zobaczyć można wykonaną rękami czasu rzeźbę natury, jedno z największych i najstarszych drzew świata, liczący ponad 2000 lat, mierzący ponad 40 m. wysokości i 42.5 m. średnicy, ważący ponad 509 ton cypryśnik meksykański, tzw. Arbol de Tule, pod którego konarami skryć się może naraz ponad 500 osób.

W Santa Cruz Papalutla, 6 km za Tule skrecajac w prawo i dalej na zachod od San Juan Guelavia, trwa tradycja wyrabiania koszy i plecionek. W Tlacochahuaya, w byłym dominikańskim klasztorze medytacyjnym San Geronimo, zachowały się freski wykonane naturalnym barwnikiem koszenili i organy z 1620 r. We współczesnym Monte Alban mieście Dainzu, warto zobaczyć boisko do gry w pelotę z omeckimi wpływami widocznymi w strojach wojowników na reliefie. Słynne z wyrobów tkanych Teotitlan del Valle, ok. 38 km od Oaxaca, gdzie zachowała się tradycja naturalnych barwników, najlepiej zwiedzać w domowych warsztatach oraz w lokalnym muzeum, pokazującym m.in starożytne techniki tkalne.

Do Tlacolula de Matamoros, z Kościołem Wniebowstąpienia z barokową kaplicą Chrystusa Pana z Tlacolula, najlepiej przyjechać w niedzielę, by na indiańskim targu spotkać produkowane tu plecionki, kosze, artystycznie kute żelazo, wyrabiane z opon samochodowych sandały huaraches czy tkaniny. Jadąc z Tlacolula na prawo, 12 km szutrem na płd zachód, droga prowadzi do słynnej z ceramicznych wyrobów San Marcos Tlapazola. Przy wzgórzach, w pobliżu znanej również z tradycyjnych technik tkania Santa Ana del Valle, znajdują się dwa zapotecko mixteckie centra ceremonialne, Yagul oraz Lambityeco, oraz jaskinie Guila Naquitz i Gheo Shih, wpisane na listę UNESCO z powodu znalezisk ziaren teocintle, przodka rośliny od której rozpoczęła się uprawa kukurydzy, i uznane za najstarsze, sięgające prawie 7 tys. lat p.n.e. centra ceremonialne Meksyku.

Niecałe 50 km na południe od Oaxaca, w pobliżu znanej dziś z wyrobów tkanych San Pablo Villa de Mitla, zwiedzić można prehiszpańskie „miasto zmarłych”, kwitnący ośrodek ceremonialny zapoteków od VIII do XI w., i później mixteków, w którym powstały bogato zdobione i malowane na czerwono pałace władców wraz ze świątyniami i grobowcami. Misterne mozaiki geometryczne z Mitla, wyrażające symbolicznie kosmologię ich twórców, nie mają sobie równych w całym kraju.

Niecałe 30 km za Mitla znajdują się, święte dla indian, górskie źródła termalne Hierve el Agua, na przestrzeni tysięcy lat oblewające skałę i tworzące z soli mineralnych imponujące dziś widokiem skamieniałe rzeźby wodospadów. Kilkanaście kilometrów dalej pola zaczynają obrastać uprawami agave potatorium, co jest najlepszym znakiem, że dojeżdżamy do światowej stolicy mezcalu, Santiago Matatlan. Słynną wódkę z robakiem wyrabia się tu od kilkuset lat niemalże w każdym domu i choć komercyjnie sprzedaje się alkohol na poziomie od 45 do 48 procent, do potrzeb konsumpcji lokalnej utrzymuje się standardowo nawet ponad 60 procent. Matatlan jest też bardzo typowym przykładem skrajnej mieszanki etnicznej regionu gdzie, pomimo że mieszkańcy mówią w czterech językach, nie notuje się jednak problemów z komunikacją.    

W królestwie Zapoteków: Monte Alban.

Mixtekowie: artystyczny lud z krainy mgieł.

Zapotekowie i Mixtekowie to dwa ludy zamieszkujące tereny dzisiejszego stanu Oaxaca, słabo znane historycznie, w porównaniu do np. Azteków czy Majów, ale których obecność jest bardzo mocno odczuwalna w teraźniejszości. Niewiele wiadomo o początkach Zapoteków, poza tym, że, wg ich własnych legend, nie przywędrowali z innych ziem, ale narodzili się bezpośrednio z loklanych minerałów, z drzew i z jaguarów.

Ich pierwszym osiedlem miejskim mogło być zamieszkałe przez ponad 1000 lat San Jose Mogote, 12 km na północ od Oaxaca, po lewej stronie przed Villa de Etla, gdzie znaleziono jedne z pierwszych śladów prehiszpańskiego pisma i które wskazuje na posługiwanie się architekturą do obserwacji astronomicznych. Ok 15 km dalej na płn zachód od znanego z produkcji serów Etla odnaleźć można wodospady La Guacamaya, a na południe, w znanym z zielonej ceramiki Santa Maria Atzompa, odnaleziono niedawno zdobione malowidłami grobowce.

Po upadku znaczenia San Jose Mogote, niecałe 20 km na południe, na szczycie spowitego o świcie porannymi mgłami, wyrównanego przez indian wzgórza z widokiem na trzy doliny, powstało miasto Monte Alban. W latach ok. 500 r. p.n.e. do ok. 700 r. n.e., z powierzchnią 20 km kw. i z populacją ponad 40 tys. mieszkańców, nowa stolica Zapoteków pozostawała w ścisłym związku z Teotihuacan i uzyskała status najważniejszego ceremonialnie, politycznie i ekonomicznie ośrodka regionu. Na liczącym 300 m x 200 m Placu Centralnym, warto zwrócić uwagę w północnej części na Świątynię Dwóch Kolumn, Zagłębione Patio i Boisko do Gry w Pelotę. W południowej części placu znajdują się nastarsze budowle, m.in. Platforma Południowa z oryginalnymi glifami zapoteckiego pisma oraz Budowla L ze stelami słynnych postaci więźniów z okaleczonymi genitaliami przy, nieadekwatnie i niefortunnie nazwanym przez pierwszych archeologów, Placu Tancerzy. W środku głównego placu znajduje się przekrzywiona Budowla J, zwana Obserwatorium Astronomicznym i, obok, szczególnie interesująca Budowla P, pod której schodami 8 maja i 5 sierpnia można obserwować efekt przejścia zenitalnego słońca. 

Podczas gdy Zapotekowie zajmowali tereny w dolinach, Mixtekowie organizaowali swoje miasta na nadmorskich nizinach Pacyfiku w rejonie Lagun Chacahua i Villa de Tututepec oraz w północno zachodnich górach stanów Puebla, Oaxaca i Guerrero, gdzie w legendarnej stolicy na wzgórzu boga deszczu, Yucuñudahui, w rejonie Nochixtlan, mitologiczny władca 9 Wiatr stworzył świat, oddzielając ziemię od nieba, i gdzie zachowały się malowidła naścienne. Na płn wschód od Nochixtlan można dojechać 45 km szutrem do wodospadów i opisanych w mixteckich kodeksach jaskiń w Santiago de Apoala. Na północ można zatrzymać się przy niewielkich ruinach przy miasteczku San Juan Yucuita i dalej przy wczesnodominikańskim klasztorze w San Juan Bautista Coixtlahuaca. Droga na zachód prowadzi przez Tamazulapam del Progreso, z naturalnymi źródłami i kąpieliskiem Atonaltzin, do znanego z wyrobów ze złota Huajapan de Leon, gdzie na północnym obrzeżu miasta funkcjonuje strefa archeologiczna Cerro de Minas.

Górska droga na południe mija sztuczną lagunę San Francisco Yosocuta, na której można wypłynąc w rejs z rybakami i źródlanie krystaliczną Laguna Encantada w San Sebastian Tecomaxtlahuaca, po czym biegnie dalej na wybrzeże. Skręcając w Putla Villa na wschód droga okrąża Sierra Mixteca i dojeżdża do znanego z wyrobów artystycznych z palmy i ze skóry Tlaxiaco, skąd szutrem na południe uda się dojechać do ponad 100 m wysokości wodospadów La Esmeralda w Santiago Yosondua.Kontynuując drogą 125 można zatrzymać się w San Martin Huamelulpam ze śladami ogromnego starożytnego centrum ceremonialnego i niewielkim komunitarnym muzeum, a także przy domiknikańskim klasztorze z XVI w. w San Pedro i San Pablo Teposcolula. 94 księstwa “narodu z mgieł”, jak mawiali o sobie Mixtekowie, zostały zjednoczone przez mitycznego władcę 8 Venado Garra de Jaguar, w Monte Negro Tilantongo, na południe od Nochixtlan, skąd z kolei rozpoczęła się militarna ekspansja Mixteków na zajmowane przez Zapoteków doliny. W XI w. podbili oni Mitlę oraz podupadłe na znaczeniu Monte Alban, gdzie mieszkali aż do przyjazdu Hiszpanów. Po przybyciu europejskich misjonarzy w regionie rozpoczęła się tzw diaspora mixtecka, która trwa praktycznie do dzisiejszego dnia.

Z płaskowyżu na wybrzeże Pacyfiku.

Rzemiosło, tradycje, historia i przyroda

Alternatywnymi do drogi na płd wschodnie wybrzeże stanu Oaxaca w stronę Przesmyku Tehuantepec są drogi w stronę Pacyfiku, na południowy zachód do Puerto Escondido i na południe do Puerto Angel i Huatulco. Kilka kilometrów za Oaxaca, na zachód od Xoxocotlan, znajduje się artystyczna wioska San Antonio Arrazola, słynna z tzw. alebrijes, czyli kolorowanych miniatur zwierząt rzeźbionych z aromatycznego drzewa copal. Dalej na południowy zachód i zaledwie 10 km od stolicy, w Cuilapam de Guerrero wrażenie robią ruiny niedokończonej bazyliki i udostępniony zwiedzającym były klasztor dominikański, w którym zachowała się m.in. zabytkowa chrzcielnica i synkretyczne zapisy kalendarzowe mixteków z XVI w. oraz cela bohatera wojen niepoległościowych Vicente Guerrero, rozstrzelanego tu w 1831 r. Znane z tradycji artystycznej ceramiki i tanecznych fiest Cuilapam posiada również wartość symboliczną. Tu odbyła się jedna z dwóch w całym Meksyku msza wyłącznie dla indian, którą odprawił Jan Paweł II 29 stycznia 1979 r. i podczas której odtańczono dla papieża pochodzący z regionu kolorowy taniec Danza de las Plumas. Kilka kilometrów dalej, w Zaachila, rezydował w XV w. i XVI w, znany z dokonanych podbojów oraz walk z Mixtekami i z Aztekami, król zapotecki Cosijoeza. Odrestaurowano tu niewielką strefę archeologiczną z współczesnymi Monte Alban grobowcami, gdzie odnaleziono wiele motywów kalendarzowych oraz reliewy uważanego za złowróżbnego, stylizowanego puszczyka.

Wyjeżdżając z dolin przez płd zachodnie góry, rozwidla sie ok. 180 km dalej, w Vidrio, i na południe dojeżdża do Puerto Escondido, natomiast bardziej na zachód, skręca w stronę dziewiczych Lagun Chacahua. Po drodze mija słynną z artystycznych wyrobów kutego żelaza i jednocześnie bardzo religijną miejscowość Santa Catarina Juquila, do której 8 grudnia przychodzą pielgrzymki z okolicznych stanów. W pobliżu znajduje się popularny ekoturystycznie region, pełen rzek i wodospadów, San Juan Lachao. Kilkadziesiąt kilometrów dalej, bardzo blisko wybrzeża, w historycznym regionie, uważanym za kolebkę nizinnych Mixteków, warto przystanąć w Villa Tututepec, która nigdy nie poddała się azteckiemu imperium. Można zwiedzić tu niewielkie muzeum archeologiczne, a w końcu lipca, na świętym wzgórzu Yucu Dzaa, ma miejsce wielki festiwal artystyczny La Guelaguetza, najsłynniejsze występy zaraz po fiestach w stolicy.

Bardzo blisko Zaachila, droga jadąca z Oaxaca na południe przechodzi przez San Bartolo Coyotepec, słynne z wyrobów ceramicznych z ażurowej i polerowanej czarnej gliny, które oglądać można w licznych warsztatach i w lokalnym muzeum. Ok. 20 km dalej, po prawej stronie drogi, San Martin Tilcajete słynie z drewnianych figurek zoologicznych alebrijes, podczas gdy w Santo Tomas Jalieza, z lewej strony drogi, łatwo spotkać tradycyjne warsztaty tkackie. Dobrym pomysłem jest przyjazd w okolice w piątek, gdzie w pobliskim Ocotlan de Morelos odbywa się rynek ceramiki, noży, plecionek, koszy, strojów, przyborów kuchennych i glinianych dzbanów apaxtle. Posiadająca zapotecki rodowód Ejutla de Crespo, ok. 30 km dalej, słynie na cały stan z wyrobów ze skóry.

Medyczne tradycje mazateckich indian

Przyroda na drodze z Oaxaca lub Teotitlan na północny wschód uważana jest za szczególną w skali kontynentu, a nawet świata, gdzie mogły zachować się prastare relikwie lasów tropikalnych podobne do tych sprzed 22 milionów lat. Serie zmian mikroklimatu pomiędzy suchym, wilgotnym, rozgrzanym i subalpejskim, deszczowym i mgielnym, towarszyszą jeździe w stronę Zatoki Meksykańskiej. W Ixtlan de Juarez warto zjechać na płd wschód do wpisanego na listę magicznych miast Meksyku Calpulalpam de Mendez, gdzie zachował się kościół Św. Mateusza z XVI w. oraz tradycje związane z ludową gastronomią, fiestami, autochtoniczną muzyką marimba, a także naturalnymi terapiami masaży i kąpieli parowych w Centro de Medicina. Przed Ixtlan odnaleźć można oczko wodne Laguna Encantada w Guelatao de Juarez, a przy Calpulalpam warto też odwiedzić jaskinie Cueva del Arroyo, gdzie kilka kilometrów dalej ciekawostką okazuje się “polska” szkoła podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Jaltianguis.

Około 100 km dalej, w pobliżu złej sławy San Juan Bautista Valle Nacional, “meksykańskiej syberii”, gdzie na przełomie XIX w. i XX w. zsyłano do przymusowej niewolniczej pracy w tytoniowych hacjendach opozycjonistów rządu Porfirio Diaza, znajdują się dwa naturalne, źródlane kąpieliska na rzece Valle Nacional: Arroyo Blanco i Tzul Zul. Droga za Tuxtepec zjeżdża prosto na wschodnie wybrzeże. Tymczasem na zachód od miasta znajduje się ogromne jezioro powstałe z zalania na przełomie lat 40 -tych i 50 - tych terenów uprawnych indian w największym w historii Meksyku projekcie hydroelektrycznej tamy Presa Miguel Aleman. Wcześniejsze wzgórza zamieniły się w wyspy San Miguel Soyaltepec, Isabel Maria czy Guadalupe, do których można podpływać, łowiąc ryby z rybakami z przystani w Temascal czy San Pedro Ixcatlan.

Mieszkańcy okolicznych wiosek, jak np. Nuevo Soyaltepec, przy zasilającej wody zapory rzece Rio Tonto, odziedziczyli zielarską i medyczną wiedzę swoich przodków i znani są z terapeutycznych ceremonii z użyciem szałwii mazateckiej, wizjonerskiej rośliny popularnie nazywanej hierba maria. Pełna zakrętów i mgły droga na zachód dojeżdża tymczasem do chaotycznego miasteczka na zboczach wzgórza, Huautla de Jimenez, które od lat 60 - tych stało się legendarną stolicą pielgrzymek z całego świata w poszukiwaniu “boskiej substancji” teonanacatl, znajdującej się w przywołujących święte wizje grzybach psilocybe mexicana, z gór Sierra Mazateca. Podczas gdy franciszkańskie kroniki opisują historyczne użycie grzybów do celów kultu i wspomina je w swoich pracach wybitny mitolog i mikolog Robert Graves, mazateccy szamani do dnia dzisiejszego leczą wśród swojej społeczności ciało i duszę za pomocą zbieranych w porze deszczowej grzybów, zwanych popularnie “dziećmi”. W latach 50 - tych amerykański bankowiec i antropolog, Robert Gordon Wasson, opisał swoje spotkanie z uzdrowicielką Marią Sabina, nawybitniejszą i najbardziej znaną znachorką i szamanką XX w., jako bezpośredni kontakt z paleontologiczną mentalnością indian. Choć późniejsze próby użycia i nadużycia świętych roślin do niemedycznych i niereligijnych celów, z dala od tradycji, wypaczają znaczenie naturalnej medycyny, w mieście mieszkają wciąż potomkowie szamanów nawiązujący swoją pracą do starożytnej wiedzy.

Wokół tradycyjnego Huautla istnieje wiele możliwości aktywnego spędzenia czasu, np przy wodospadach La Regadera czy, przy uważanych za jednej z największych systemów jaskiń na świecie, głęboka na 1250 m i długa w eksplorowanej części na 24 km, pełna podziemnych rzek i wodospadów, Sotano de San Agustin.

Costa Chica: Czarne wybrzeże meksykańskiego Pacyfiku.

Z Acapulco w stanie Guerrero na południe, droga wybrzeżem mija San Marcos z ekoturystyczną Laguną Tecomate, Sultana del Sur z Laguną Chautengo, Copala z plażami przy Casa de Piedra oraz urokliwą Marquelia z Laguną Ojo de Agua i plażami przy Bocana. Ok. 40 km na północ od Cruz Grande droga dojeżdża do historycznego Ayutla de los Libres, gdzie w 1854 r. nawiązał się rewolucyjny plan przeciwko jedenastej reelekcji prezydenta Santa Ana. Z kakaowej stolicy imperium mixteków, dziś pełnego tradycji muzycznych i tanecznych, widocznych m.in. podczas świąt wielkanocnych, Pinotepa Nacional, już w stanie Oaxaca, droga na płd zachód zjeżdża na plaże wokół Laguny Corralero. Santa Maria Huazolotitlan znana jest z wyrobów z drewna, a Santiago Jamiltepec zwraca uwagę artystycznymi tradycjami związanymi z kutym żelazem.

Za laguną Miniyua, przy San Jose del Progreso, w sercu historycznej prowincji mixteckiego królestwa Tututepec, rozpoczyna się Park Narodowy Lagunas de Chacahua, składający się z trzech słonych jezior: Chacahua, Pastoria i Salinas. Korzystając z bardzo skromnej infrastruktury noclegowej i restauracyjnej, pływając łodziami z rybakami z przystani Zapotalito, pośród wysepek i kanałów, wzdłuż ponad 20 km dziewiczych plaż na północ od Cerro Hermoso, warto zwiedzić hodowlę krokodyli oraz iguanarium w osadzie Chacahua, w okresie letnim obserwując tysiace żółwic znoszących jaja na piasku, a w okresie zimowym niezliczone gatunki ptaków, migrujące tu z Alaski i Kanady i znajdujące schronienie na mangrowych wysepkach, wśród dzikich orchidei i lasów mahoniowych.

Kilkadziesiąt kilometrów dalej, za rozwijającą się ekoturystycznie Laguną Manialtepec, droga wybrzeżem dociera do popularnego wśród nurków, amatorów wypraw na ryby i, przede wszystkim, wśród miłośników surfingu, kurortu Puerto Escondido. Wg legendy, ukrywała się tu mixtecka księżniczka porwana przez piratów, stacjonujących w spokojnej zatoce. Życie skupia się na najstarszej uliczce miasta, Adoquin, a o regionalnej przyrodzie w sposób naukowy opowiadają przewodnicy w Centrum Botanicznym UMAR. Położone ok. 290 km od stolicy stanu, wymarzone do pływania na desce długie fale plaż Zicatela i Carrizalillo stanowią w lipcu scenerie międzynarodowych zawodów surfingowych.

Zjazd w prawo z nabrzeżnej drogi 200, ok. 100 km za Puerto Escondido, doprowadza do turystycznego korytarza, zwanego czasem Costa Hippie, pełnego ukrytych hoteli i bungalowów, w pobliżu zajmującego cztery hektary rezerwatu z udostępnionym zwiedzającym ośrodkiem badań nad żółwiami morskimi w Mazunte, przy popularnej wśród obcokrajowców i coraz częściej wśród Meksykanów plaży nudystów w Zipolite, aż do spokojnych zatok Puerto Angel z plażami Playa del Amor, Estacahuite czy La Mina.

Najważniejszym i najlepiej rozwiniętym pod względem infrastruktury kurortem wybrzeża stanu Oaxaca pozostaje od lat otoczone pięknymi plażami Huatulco, gdzie w pobliżu historycznego Santa Cruz, na plaży La Entrega, wydany został opozycji, zdradzony wcześniej za pieniądze, drugi prezydent Meksyku, Vicente Guerrero. Dziś, wokół dziewięciu imponujących zatok schodzących z gór do oceanu, oprócz atrakcji morskich, istnieje możliwość uprawiania sportów, takich jak rafting lub trekking wodny na rzece Copalita i przy wodospadach Mil Cascadas. Wyprawa w góry do tradycyjnego gospodarstwa La Gloria, z bardzo dobrym wiejskim jedzeniem i możliwością ekoturystycznego noclegu, odda klimat regionu od lat związanego z uprawą kawy. Całe wybrzeże Costa Chica, stanowi pod względem ludzkim mieszankę indian, białych, metysów oraz widoczną w ciemniejszej skórze, kręconych włosach, szerokich nosach i uwydatnionych kościach policzkowych, silnie zarysowaną obecność potomków czarnych niewolników, sprowadzanych w XVI w. i XVII w do pracy w Meksyku z zachodniego wybrzeża Afryki.

Droga na wybrzeżu dociera do wąskiego na niecałe 200 km Przesmyku Tehuantepec, bogatego w kulturową obecność mieszkających przy Laguna Colorada indian Huaves, a także Mixes oraz Zapoteków. Salina Cruz łączy w sobie przetrwałe w popularnych fiestach tradycje z żywotnym przemysłem rafineryjnym ważnego ośrodka portowego. Założone przez Korteza jako baza wypadowa do podboju krain Ameryki Środkowej Santo Domingo Tehuantepec, kolebka muzyki son tehuano, słynna w całym kraju z pieśni La Llorona, Naila czy La Sandunga, zachowuje wiele z zapoteckich tradycji świąt, w tym pogańskich, poprzedzających Wielki Tydzień, pośród śladów kolonialnej architektury w centrum miasta, takich jak klasztor Santo Domingo oraz szesnaście historycznych kościółów w szesnastu dzielnicach miasta.

20 minut na płn zachód od miasta znajduje się wymagająca spaceru strefa archeologiczna Guiengola, gdzie wojska mixtecko zapoteckie stawiły skutecznie czoła ekspansji Azteków. Dobrym sposobem dojazdu do równie tradycyjnego Juchitan de Zaragoza, znanym m.in. z popularnego rynku dziczyzny, radykalnie zarysowanego matriarchatu i sięgającej czasów prehiszpańskich kultury travesti, zwanej tu muxe, jest wybór drogi przez Magdalena Tlacotepec, z naturalnymi źródłami Ojo de Agua oraz przez Ciudad Ixtepec z naturalnym basenem w pobliskim Santiago Laollaga.  

Inforamcje Praktyczne

Gastronomia

Oaxaca, Casa Oaxaca (Constitución 104-4, Col. Centro, Entre Reforma y 5 de mayo) ciekawe połączenie tradycyjnej kuchnia z Oaxaki z domieszką smaków śródziemnomorskich; Casa de la Abuela (Av. Hidalgo 616) restauracja w samym centrum, tuz obok katedry, serwuje tradycyjne dania meksykańskie.                                               

Tlacolula, w niedzielę na rynku są serwowane regionalne dania: m.in. różne rodzaje sosu mole, tlayudas, smażone koniki polne chapulines, desery owocowe, lody.                                                                                             

Zaachila, la Capilla (przy 14. Km Carr. Oaxaca Zaachilan sn) wyśmienita kuchnia regionalna, warto spróbować m.in. mole negro.

Teotitlan del Valle, Tlamanalli (Avenida Juarez 39), restauracja oferuje tradycyjne, zapoteckie dania.

Puerto Escondido, El Cafecito (calle del Morro s/n, przy plaży Zicatela), wyrafinowane sniadania, a w porze obiadowej dania regionalne; Los Crotos (Av. Alfonso Perez Gazga S/N, przy Adoquin), owoce morza, kuchnia regionalna i międzynarodowa.

Huatulco, El Sabor de Oaxaca (Av. Guamuchil 206, la Crucecita), restauracja w hotelu Maria Mixteca, w samym centrum miasta; w menu smaczne dania kuchni regionalnej; Don Porfirio (Zona Hotelera Tangolunda) restauracja oferująca grillowane steki i owoce morza.

Zakupy

Oaxaca, w Barrio de Jalatlaco, w północno-wschodniej części miasta, są sprzedawane wyroby ze skóry. A przy zocalo skupiają się stragany oferujące lokalne rękodzieło, m.in. ręcznie robione koronkowe ubrania, figurki zwierząt alebrijes, czarną ceramikę, pledy, kilimy; targ Benito Juarez (między ulicami Flores Magon y 20 de Noviembre) zadaszony targ, na którym można kupic tradycyjne wyroby z regionu, m.in. czekoladę, ser, smażone koniki polne chapulines, mezcal.  

Tlaxiaco, miasteczko słynie z wyrobów artystycznych z palmy i skóry oraz produkcji maczet i noży.

San Bartolo Coyotepec, do San Bartolo Coyotepec warto się wybrać po przedmioty ceramiczne z azurowej i polerowanej czarnej gliny.

Ocotlan de Morelos, najlepiej przyjechac tu w piątek kiedy odbywa się targ ceramiki, noży, plecionek, koszy, ubiorów, przyborów kuchennych i glinianych dzbanów apaxtle.

Ejutla de Crespo, powinni tu przyjechać poszukiwacze przedmiotów ze skóry- miesjcowość słynie z tych wyrobów w całym stanie.

Aktywny wypoczynek

Cueva Cheve (ok.138 km na północ od Oaxaki), system jaskiń uważany za jeden z najgłębszych w Meksyku i Ameryce Łacińskiej (1584 m głębokości, ponad 2,5 km długości). Tylko dla doświadczonych speleologów.

Cueva de Los Ladrones (San Juan de Atepec, ok.90 km na północ od Oaxaki) nie do końca spenetrowana jaskinia, po pierwszych przestronnych 50 m robi się wąska

Sotano de San Agustin, (Huautla de Jimenez, ok.238 km na północ od Oaxaki), system jaskiń uważany za jeden z najgłębszych na świecie. Głęboki na 1250 m i długa na 24 km. Polecana doświadczonym speleologom. W okolicy znajduej się ciekawy wodospad La Regadera.

Groty Lazaro Cardenas, (Santo Domingo Petapa, ok. 342 km na wschód od Oaxaki) groty słynne z licznych stalagtytów, stalagmitów i stalagnatów. Warto skorzystać z usług lokalnego przewodnika.

Grota Yaubequi, (Yosondua, ok. 244 km na zachód do Oaxaki) dwie duże sale z ciekawymi formacjami naciekowymi.

Jaskienie San Sebastian (San Sebastian de las Grutas, ok. 100 km na południowy zachód od Oaxaki), system jaskiń, z których tylko jedna jest dostępna dla zwiedzających. Ma ona długość ok.400 m i skłąda się z 5 sal o wysokości 20-70 m.

Tehuantepec, Selva de los Chimalapas (Santa Maria Chimalapas 477 km na południowy wschód od Oaxaki), gęsty las na terenie gór Sierra Atravesada doskonały na piesze i konne wyprawy. Warto skorzystaćz lokalnego przewodnika.    

Puerto Escondido, okoliczne plaże uważane sa za jedne z najlepszych w Meksyku do uprawiania surfingu. 

Huatulco, to doskonałe miejsce na uprawianie sportow wodnych, takich jak rafting lub trekking wodny na rzece Copalita i przy wodospadach Mil Cascadas.

Dla dzieci

Oaxaca, na ul. 20 de Noviembre znajdują się sklepy z regionalną czekoladą, degustacje, lokalne świeta, wystepy folkorystyczne, festiwal Guelaguetza,festwial zwany Nocą Rzodkiewek.

Źródła i wodospady Hierve el Agua, 2 baseny, piekne widoki, spacery, przejażdżki rowerami.

Kapielisko Atonaltzin, trzy baseny termalne, plac zabaw dla dzieci, restauracja.

Puerto Escondido, iguanarium w Barra del Potrero, krokodyle w Ventanilli.  

Park Narodowy Lagunas de Chacahua, żółwie, krokodyle, ptactwo m.in. bociany, czaple, dzikie kaczki, pelikany, rejs łodzią po okolicznych lagunach.

San Juan Lachao, region ekoturystczny, rzeki, wodospady, spacery, trekkingi, wycieczki rowerowe.

Mazunte, spacery po plażach, trekking do Punta Cometa, wschody i zachody słońca, rejsy, wyprawy na ryby, centrum ochrony żółwi.

Wodospad la Reforma, wycieczki piesze i rowerowe.

Huatulco, wodospady Copalitilla, kapiele, wyprawy piesze i rowerowe, gospdarstwa agroturystyczne.